Еңбек құқығы — жұмысшылар мен жұмыс берушілер арасындағы құқықтық қатынастарды реттейтін заңдардың жиынтығы, деп хабарлайды turkistan-digest.kz.
Бұл сала экономиканың негізгі құрамдас бөлігі ретінде, қоғамдағы әділдік пен әлеуметтік теңдікті қамтамасыз ету тұрғысынан ерекше маңызға ие. Қазақстан Республикасында еңбек құқықтары мен олардың сақталуы еліміздің конституциясында және түрлі заң актілерінде бекітілген.
Еңбек құқығының негізгі принциптері
Еңбек құқығының басты принциптері мыналарды қамтиды:
Әділеттілік: Жұмысшылардың құқықтары мен мүдделері қорғалуы тиіс.
Теңдік: Жұмысқа қабылдау, еңбек шарттарын жасау, еңбек ақы мен еңбек жүктемесінде теңдік принципі сақталуы керек.
Қауіпсіздік: Жұмыс орындары қауіпсіз болуы, жұмысшылардың денсаулығы мен қауіпсіздігі қамтамасыз етілуі тиіс.
Әлеуметтік қорғау: Жұмыс істейтін азаматтардың әлеуметтік құқықтары, зейнетақымен, медициналық қызметпен қамтамасыз ету мәселелері назарда болуы тиіс.
Қазақстан Республикасының Еңбек кодексі еңбек қатынастарын реттеудің негізгі құжаты болып табылады. Кодексте жұмыс берушілер мен жұмыскерлердің құқықтары мен міндеттері, еңбек шарттарын жасау тәртібі, еңбек ақы және жұмыс уақыты, демалыс уақыттары жан-жақты қарастырылған.
Еңбек шарттары
Еңбек шарты – жұмыскер мен жұмыс беруші арасындағы құқықтық қатынас негізі. Қазақстанда еңбек шартын жасасу кезінде міндетті түрде жазбаша нысанда рәсімделуі, және онда еңбек жағдайлары, еңбек ақы мөлшері, жұмыс уақыты мен демалыс уақытының режимі т.б. ақпараттардың болуы тиіс.
Жұмыс уақыты мен демалыс
Жұмыс уақыты стандарттары мен демалыс уақыты жұмысшылардың денсаулығын сақтау мен еңбек өнімділігін арттыру үшін өте маңызды. Қазақстанда апталық жұмыс уақыты 40 сағаттан аспауы керек, ал әр адамға жыл сайын кемінде 24 күндік еңбек демалысы берілуі тиіс.
Жұмысшылардың құқықтарын қорғау
Қазақстанда еңбек құқықтарын қорғау жүйесі жұмыс істейді. Еңбек инспекциясы, прокуратура, сот және кәсіподақ ұйымдары жұмысшылардың құқықтарын қорғау үшін жауапты. Жұмысшылар өз құқықтарын қорғау үшін заңды шаралар қабылдай алады, мәселен, еңбек даулары бойынша сотқа немесе әкімшілік органға шағым жасау.
Заманауи еңбек құқықтарының мәселелері
Бүгінгі таңда еңбек құқықтары белгілі бір қиындықтарға тап болуы мүмкін:
Кәсіподақтардың рөлі: Кәсіподақ қозғалысы тұрақты емес, көптеген жұмысшылар кәсіподақтармен бірігуді қалауы мүмкін, бірақ осы ұйымдарда мүшелік түрлері мен құқықтары туралы білмейтіндер көп.
Жаңа технологиялар және фриланс: Цифрландыру және автоматтандыру жүйелері жұмыс істейтін азаматтарға жаңа шарттарды ұсынады, алайда олардың құқықтарын қорғау жүйесі әлі толық дамымаған.
Әлеуметтік қорғау: Алыс аумақтардағы жұмысшылардың әлеуметтік қорғалуы мен әлеуметтік қамтамасыз етілуін арттыру қажет.
Қазақстандағы еңбек құқығының даму перспективалары
Еңбек құқығының дамуында негізгі бағыттар мыналар:
Заңнаманы жетілдіру: Еңбек құқықтарын қорғау үшін Қазақстан Еңбек кодексін жаңартып, заманауи талаптарға сәйкес келтіруі қажет.
Кәсіподақтарды қолдау: Кәсіподақтар мен жұмыс берушілер арасындағы диалогты нығайту арқылы еңбек құқықтарын қорғау тиімділігін арттыру.
Білім беру мен насихат: Жұмысшылар арасында құқықтық түсінік пен білімді арттыру арқылы өз құқықтарын қорғау үшін сенімді механизмдер қалыптастыру.
Еңбек құқығы — тиімді еңбек қатынастарын қамтамасыз ету, әлеуметтік әділдік пен теңдікті сақтау үшін маңызды. Қазақстанда еңбек құқықтарын қорғау және дамыту мәселелеріне назар аудару, халықаралық тәжірибелерді ескере отырып, еңбектің сапасын арттыруға, жұмысшылардың әлеуметтік жағдайын назарда ұстауға көмектеседі. Еңбек құқықтарының қорғалуы мен дамуы — ел экономикасының тұрақтылығы мен әлеуметтік әл-ауқатының негізі